Łowiczanin odkrywa tajemnicę ilustracji do książki Marii Konopnickiej

Opowieść dla dzieci "O krasnoludkach i sierotce Marysi" autorstwa Marii Konopnickiej jest jedną z jej najbardziej znanych książek. 

Historia egzemplarza

W 2018 roku Biblioteka Narodowa w Warszawie podzieliła się na swoich profilach społecznościowych informacją o odnalezieniu egzemplarza pierwszego wydania tej kultowej historii. Było to olbrzymie zaskoczenie, ponieważ przez lata badacze uznawali, że wszystkie kopie przepadły. Za jego wydruk odpowiedzialny był Michał Arct i jak na to, że zdobyty przez pracowników Biblioteki Narodowej egzemplarz został wydrukowany w 1865 roku, egzemplarz zachował się niezwykle dobrze. 

Odnaleziono go bibliotece Akademii Nauk w Petersburgu dzięki współpracy profesora Janusza Dudina i dr Olgi Gusiewy. Książka miała tam trafić podczas zaborów, gdy na przełomie XIX i XX wieku obowiązkowe było dostarczanie do jej zasobów kopii wszystkich wydanych kopii

Na oficjalnej stronie internetowej instytucji pojawiło się opracowanie przeprowadzonych nad książką badań. Jedną z zagadek wydania była tożsamość autora kultowych ilustracji. Z ust Joanny Piekarskiej, Kierowniczki Pracowni Uzupełniania Zbiorów, padły następujące słowa: Konia z rzędem temu, kto go wytropi.

Łowiczanin odkrywa tajemnicę

Konia Biblioteka mu nie przyznała, ale osobą, która rozwikła tę tajemnicę był pochodzący z Łowicza badacz pamiątek historycznych, Michał Kazimierz Gajzler. Udało mu się określić źródło pochodzenia ilustracji, a swoje badania opublikował na swoim blogu (https://mkgajzler.blogspot.com). 

Z zawodu jest programistą-analitykiem, ale każdą wolną chwilę Gajzler spędza na odkrywaniu tajemnic przeszłości. Jak pisze o sobie, bardzo istotne w jego pracy jest działanie na rzecz swobodnego dostępu do dóbr kultury. Mogą go Państwo kojarzyć z naszego artykułu o znajdujących się w Archiwum Państwowym w Łodzi dokumentów z Muzeum w Łowiczu. 

[ZT]299612[/ZT]

Przebieg badań

Dzięki udostępnionym na portalu internetowym Google Books skanom niemieckojęzycznego czasopisma dla dzieci "Kinder-Gartenlaube", Gajzler odkrył, że ilustracje z "Historyi o krasnoludkach i o sierotce Marysi" pochodzą właśnie z tego czasopisma. W tamtym czasach nie obowiązywały prawa autorskie, więc możliwe było przekopiowanie czyjejś pracy do własnego dzieła. Jak zauważa w swoim artykule Gajzler, Arct i Konopnicka używali albo dokładnych kopii ilustracji, albo delikatnie zmienionych wersji (np. dorysowanie krasnoludkowi brody bądź usunięcie tytułu magazynu z okładki).

W swoim artykule Gajzler zestawił wszystkie dwanaście ilustracji użytych przez Arcta i Konopnicką z ich oryginałami. Niektóre z nich pojawiły się w polskiej powieści prawie dwadzieścia lat po swojej premierze w dziecięcym czasopiśmie. Ich stworzenie  odpowiedzialna była głównie  założona w Norymberdze przez Karola Ferdynanda Mayera pracownia "Carl Mayer`s Kunstanstalt Nürnberg". Niestety nie można stwierdzić ile dokładnie osób nad nimi pracowało.

Ciekawy zbieg okoliczności

Jak wspominaliśmy, odkrycie Gajzlera poniosło się szerokim echem po kraju i przyczyniło się do ujawnienia kolejnej tajemnicy. Kilkanaście dni temu Zespół ds. Badań nad Literaturą i Kulturą Dziecięcą z Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu opublikował na swoim Facebooku radosną nowinę. Grupa badawcza złożona z trzech naukowczyń - prof. Katarzyny Krzak-Weiss, dr Anny Czernow i dr Oli Wieczorkiewicz od 2022 pracowała nad odkryciem tajemnicy ilustracji, a ich artykuł pt. "Szczęśliwe zakończenie poszukiwań krasnoludków z baśni Marii Konopnickiej" już w maju br. został wysłany do redakcji "Pamiętnika Literackiego". 

Doszło więc do ciekawego zbiegu okoliczności, w którym dwie niezależne jednostki dokonały tego samego odkrycia. Wszystkich zainteresowanym gratulujemy sukcesu i życzymy powodzenia w dalszych odkryciach.